ខ្មែរ

ការបញ្ចេញសំលេង

អក្ខរាវិរុទ្ធ ឧទាន
សទ្ទតា អ៊ុ-ទាន
ឡាតាំងយានកម្ម ʼutiən
IPA (បមាណីយ) គន្លឹះ /ʔutiən/


នាម

ឧទាន

  1. (< ឧត៑ > ឧទ៑ “ខ្ពស់; ឮ​ខ្លាំង” + អាន៑ “ការ​ដក​ដង្ហើម​ចេញ”; < ឧ + ទ អាគម + អាន “ការ​បញ្ចេញ​សំឡេង​ឮ​ខ្លាំង”) ការ​បន្លឺ, ការ​កម្ទរ គឺ​ការ​បន្លឺ​ឬ​កម្ទរ​សម្ដី​ឮ​ខ្លាំង​ៗ ដោយ​មាន​អំណរ​ឬ​ទុក្ខ​ព្រួយ, ដោយ​មាន​សេចក្ដី​អស្ចារ្យ, ដោយ​មាន​កំហឹង​ជាដើម : បញ្ចេញ​ឧទាន​កណ្តាល​ប្រជុំ​ជន ។ ព. ពុ. ឈ្មោះ​គម្ពីរ​សុត្តន្ត​បិដក​មួយ​ផ្នែក ក្នុង​ពួក​ខុទ្ទក​និកាយ ដែល​និយាយ​អំពី​ឧទាន​កថា​នៃ ព្រះ​សម្មាសម្ពុទ្ធ : គម្ពីរ​ឧទាន ។ ឈ្មោះ​អង្គ​មួយ​ប្រភេទ រាប់​ចូល​ក្នុង​អង្គ ៩ នៃ​ពុទ្ធ​សាសនា ។ ព. វ. សូរ​លាន់​មាត់​ឬ​សម្រែក​សត្វ​ជាដើម, ដូច​ជា អា៎ !, អូ៎យ !, យី !, យី​អើ !; ខ្វក​ៗ ! ចេច​ៗ ! ជាដើម​ហៅ​ថា ឧទាន ឬ ឧទាន​សព្ទ (ប្រើ​អក្សរ​សង្ខេប​ក្នុង​វចនានុក្រម​នេះ ថា ឧ.) ។ បើ​រៀង​ភ្ជាប់​ពី​ខាង​ដើម​សព្ទ​ដទៃ អ. ថ. អ៊ុទានៈ, ដូច​ជា ឧទាន​កថា ឬ--វាចា សម្ដី​ជា​ឧទាន ។ ឧទាន​សញ្ញា ឬ វិម្ហយ​សញ្ញា (វិម-ហៈយៈ--) គ្រឿង​សម្គាល់​របស់​ឧទាន​ឬ​របស់​វិម្ហយៈ, ជា​ពាក្យ​សន្មត​ហៅ​វណ្ណយុត្ត​មួយ​យ៉ាង​របស់​អ្នក​ប្រទេស​អឺរ៉ុប ( ! ) នេះ​សម្រាប់​ប្រើ​ដាក់​ពី​ខាង​ចុង​ពាក្យ​ឧទាន​អស្ចារ្យ​ជាដើម, ដូច​ជា ឱ ! ពុទ្ធោ ពុទ្ធោ !; ឱ ! រូប​អើយ​រូប ! លំបាក​អ្វី​ម្ល៉េះ​ទេ !; អុញន៏ ! ខូច​អស់​រលីង !; ទៅ​ៗ ! (ម. ព. វិម្ហយៈ ឬ វិម្ហ័យ ផង) ។ ឧទាន​សព្ទ សព្ទ​ជា​ឧទាន; សូរ​សំឡេង​ឧទាន ។ល។ (ព. កា.) : ឧទាន​សព្ទ សម្ដី​ថ្លែង​ប្រាប់ ឲ្យ​បាន​ដឹង​ថា បន្លឺ​ឮ​ៗ ជា​សព្ទ​សញ្ញា អ្ន​ក​ឮ​យល់​ថា ព្រួយ​ឬ​ត្រេកអរ ។ ព្រះ​ពុទ្ធ​គ្រប់​អង្គ បាន​ត្រាស់​ភ្លាម​ទ្រង់ បន្លឺ​អំណរ ថា​អញ​បាន​រួច ផុត​ការណ៍​វឹកវរ ជរា​និង​មរណ៍ ក៏​អស់​មាន​ហើយ ។ ដ្បិត​អញ​បាន​ឆ្លង រួច​ផុត​រំលង សាគរ​ដល់​ត្រើយ ​អម្រឹត​និញ្វន ត្រឹម​ជាតិ​នេះ​ហើយ ឱ​សុខ​ស្ងប់​អើយ យូរ​ណាស់​ទើប​បាន ! ។ល។