(ប្រ-ពន់) សំ.; បា. ( ន. ) (ធៀប​នឹង សំ. ប្រ + ពន្ធ; បា. ប+ ពន្ធ “ជាប់​ជំពាក់, ចំពាក់​ឆ្វាក់; ដែល​ចង​រឹតរួត; ចំណង​ចង​ឆ្វាក់​រឹតរួត”) ស្ត្រី​ជា​ចំណង​គូ​នឹង​បុរស (ភរិយា) ។

អត្ថន័យ​ពិត​របស់​ពាក្យ​ថា ប្រពន្ធ​ នេះ​បាន​បង្កប់​នូវ​គំនិត​របស់​មនុស្ស​ប្រុស​ទាំងឡាយ​ដែល​មិន​ឲ្យ​តម្លៃ​ស្ត្រី​នៅ​ក្នុង​ជីវិត​របស់​ពួក​គេ ។ បើយើង​សិក្សាឲ្យ​ស៊ី​ជម្រៅ​បន្តិិច យើង​នឹង​យល់​ច្បាស់​ថា មនុស្ស​ប្រុស​ដែល​បង្កើត​ពាក្យ ប្រពន្ធ យល់​ថា មនុស្ស​ស្រី​ដែល​ជា​ប្រពន្ធ​គឺ​ជា​ចំណង​ចង​មនុស្ស​ប្រុស​មិន​ឲ្យ​មាន​សេរីភាព ។ វា​ហាក់​ដូច​ជា​មនុស្ស​ប្រុស​មាន​ចិត​ចង់​រស់​នៅ​តែ​ម្នាក់ឯង ឬ​ប្រពន្ធ​គឺ​ជា​ស្ត្រី​បង្កបញ្ហា​ច្រើន​​​​ដែល​មិន​ឲ្យ​ប្តី​សប្បាយចិត្ត​សោះ ។ ពាក្យ​ប្រពន្ធ​​នេះ​បង្កប់​គំនិត​មិន​ល្អ​របស់​មនុស្ស​ប្រុស​សម័យ​បុរាណ​ដែល​ទទួល​ឥទ្ធិពល​ឥណ្ឌា ពោល​គឺ​មនុស្ស​ប្រុស​ដែល​មើល​ងាយ​មើល​ថោក​គុណតម្លៃ​ស្ត្រី ។ សូម្បី​ស្តេច​ខ្មែរ​ ឬ​អ្នក​ប្រាជ្ញ​ កវី​ខ្មែរ​មួយ​ចំនួន​​ក៏​មាន​គំនិត​អន់ថយ និង បាន​តាក់តែង​កំណាព្យ​ដើម្បី​ជាន់ឈ្លី​តម្លៃស្ត្រី សិទ្ធិស្ត្រី និង ត្រួតត្រា​មិន​ឲ្យ​ស្ត្រី​​អាច​មាន​សេរីភាព​ក្នុង​ការ​គិត​ពិចារណា ។ ឧទាហរណ៍ ស្តេច​អង្គដួង បាន​តាក់តែង​​កាព្យ​ច្បាប់​ស្រី ក្នុង​ឆ្នាំ​រកា​នព្វស័ក ព. ស. ២៣៨០ កាល​ព្រះ​អង្គ​មាន​ព្រះ​ជន្ម​គម្រប់ ៤១ វស្សា ។ កំណាព្យ​ស្តី​​អំពី​ប្រពន្ធ​មាន ៧ ប្រភេទ នោះ​​គឺ​ជាការ​​​ចម្លង​គំនិត​មក​ពី​​អត្ថបទ​នៅ​ក្នុង​គម្ពីរ​ព្រះត្រៃបិដក​នៃ​ពុទ្ធសាសនា​ថេរវាទ ។ នេះ​​ជា​ចំណុច​បង្ហាញ​ថា ស្តេច​អង្គដួង​គ្មាន​គំនិត​ថ្មី​ខ្លួន​ឯង​សោះ ។ សូម​អ្នក​អាន​ពិចារណា​ឲ្យ​បាន​ស៊ីជម្រៅ​នៅពេល​អាន​គម្ពីរ​សាសនា​ទាំងឡាយ ឬ​កំណាព្យ​កាព្យ​ឃ្លោង​​ទាំងឡាយ​​ដែល​ជា​ស្នាដៃ​មនុស្ស​បុរាណ ព្រោះ​ថា​ ភាគ​ច្រើន​នៃ​មនុស្ស​ទាំង​នោះ​មិន​ឲ្យ​តម្លៃ​សិទ្ធិស្ត្រី​ស្មើ​នឹង​សិទ្ធិ​បុរស​ឡើយ ។

សម្រង់​កំណាព្យ​របស់​ព្រះ​បាទ​អង្គដួង ៖

"មួយ​សោត​ព្រះ​ពុទ្ធ ទេស្នា​ចំហុត ថា​រី​ភរិយា មាន​ប្រាំ​ពីរ​ស្មោះ
បួន​នោះ​ចិត្ត​ជា បី​នោះ​មោហា ចិត្ត​ខូច​ងាយ​ដាយ ។
ឯ​ប្រពន្ធ​ជា ឯក​ឈ្មោះ​មាតា- ភរិយា​ដូច​ម្ដាយ ឈឺ​ឆ្អាល​កូន​ខ្លួន
រែង​ស្ងួន​មិន​ណាយ មិន​នឹក​រសាយ ចិត្ត​ចាំ​អាណិត ។
កូន​ទុក្ខ​ទោស​ម្ដេច ខ្សត់​ក្រ​ច្រើន​តិច ខឹង​ខុស​ខូច​ចិត្ត ព្រាត់​ប្រាស់​យូរ​លង់
ពុំ​បង់​បែក​ចិត្ត គង់​ចាំ​ចិត្ត​គិត ឈឺ​ឆ្អាល​កូន​ស្មោះ ។
ប្រពន្ធ​ណា​គាប់ ឈឺ​ឆ្អាល​ប្ដី​ខ្ជាប់ ចិត្ត​ចាំ​កាន់​កោះ ដូច​ម្ដាយ​ស្រឡាញ់
កូន​ពេញ​ពីពោះ ហៅ​ប្រពន្ធ​នោះ ថ្លៃ​ឥត​ផ្ទឹម​ដល់ ។
ប្រពន្ធ​ជា​ទ្វី ឈ្មោះ​ហៅ​ទាសី- ភរិយា​ដូច​កល់ ខ្ញុំ​នឹង​អម្ចាស់
ប្រើ​ណាស់​ខ្វាយ​ខ្វល់ អាច​មត់​ទប់​ទល់ ទម្ងន់​បម្រើ ។
មិន​មាន​ទំនេរ ទោះ​ម្ចាស់​វាយ​ជេរ អត់​ឱន​ស័រពើ តាម​តែ​បង្គាប់
ប្រញាប់​ចង់​ធ្វើ ចិត្ត​ពុំ​សើវ៉ើ ចៀស​វាង​ក្រោធា ។
ប្រពន្ធ​ណា​អត់ ឱន​អង្គ​អំណត់ ខ្លាច​ប្ដី​អាត្មា ដូច​ខ្ញុំ​នឹង​ម្ចាស់
ខ្លាច​ណាស់​ធានា ប្រពន្ធ​នោះ​ជា ប្រសើរ​សុខ​សូន្យ ។
ប្រពន្ធ​ជា​ត្រី ឈ្មោះ​ភគិនី- ភរិយា​ដូច​ប្អូន ស្រឡាញ់​បង​ពិត
លំអិត​លំអូន ទទួល​ដំបូន- មាន​មាត់​ពាក្យ​បង ។
ផ្ដាច់​ផ្ដួល​តែ​មួយ នឹង​ចង​ជា​ត្រួយ ចិត្ត​ចាំ​បំណង ពំនាក់​ពំនឹង
ពាក់​ពឹង​ប៉ុនប៉ង តែ​នឹង​អង្គ​បង ឥត​ម៉ៃ​ទីទៃ ។
ប្រពន្ធ​ណា​ចូល នឹង​ប្ដី​មួយ​មូល- ចិត្ត​ជាប់​អាល័យ ដូច​ប្អូន​នឹង​បង
ចាំ​ចង​អាស្រ័យ ប្រពន្ធ​នោះ​ថ្លៃ មធ្យម​ពេក​ពិត ។
ប្រពន្ធ​ចត្វា ឈ្មោះ​ហៅ​សខា- ភរិយា​ដូច​មិត្រ- សំឡាញ់​ស្រឡាញ់
អស់​អញ​ពេក​ពិត ស្មើ​ខ្លួន​ស្មើ​ចិត្ត ស្ម័គ្រ​ស្មោះ​ចិន្ដា ។
បើ​មិត្រ​ទៅ​បាត់ ស្ងប់​ស្ងួត​មុខ​មាត់ ទុក្ខ​ទន់​ទយា ឃើញ​មុខ​មក​បាន
ចិត្ត​ក្សាន្ត​សោះសា ស្រស់​ស្រួល​ភក្រ្ដា និរទុក្ខ​សោកសៅ ។
ប្រពន្ធ​ណា​ចិត្ត ស្រឡាញ់​ប្ដី​ពិត គ្មាន​ក្នុង​គ្មាន​ក្រៅ ដូច​មិត្រ​និង​មិត្រ
ចង​ចិត្ត​ជាប់​នៅ ប្រពន្ធ​នោះ​ហៅ ឧត្តម​ក្រ​មាន ។
សម្ដែង​ភរិយា ទាំង​បួន​សឹង​ជា ក្រ​ស្រី​ធ្វើ​បាន បើ​ស្រី​ណា​គិត
ផ្ចង់​ចិត្ត​សន្ដាន ស្រឡាញ់​ប្ដី​ប្រាណ ដូច​ធម៌​ទេស្នា ។
លោក​ថា​ស្រី​នោះ ឮ​កេរ្តិ៍​ពីរោះ ទួទៅ​នានា បើ​អស់​ជីវិត
នៅ​ឋិត​សួគ៌ា ចៀស​ចាក​ចតុរា- បាយ​បាប​ទុក្ខ​ភ័យ ។
ប្រពន្ធ​ពុំជា ឈ្មោះ​វធកា- ភរិយា​ដូច​នៃ សត្រូវ​ចាំ​ចង
ទោស​ផង​សព្វ​ថ្ងៃ ប្រពន្ធ​ចង្រៃ ប្ដី​មាន​តែ​ទុក្ខ ។
បើ​ប្ដី​ខុស​ចិត្ត វា​គ្មាន​អាណិត ខេរខឹង​ច្រអុក ចាំ​ចង​ទោស​ប្ដី
ស្រដី​កិកកុក ឲ្យ​មាត់​ឲ្យ​មុខ វាសវាង​វ្ហោះវ្ហើយ ។
សុខ​ទុក្ខ​សាំទាំ វា​មើល​បំណាំ នៅ​ស្ងៀម​ព្រងើយ ពុំ​ជួយ​ទុក្ខ​ភ័យ​
ដោះ​ដៃ​កន្ដើយ ស្លាប់​ដោយ​រស់​ដោយ គ្មាន​ចិត្ត​មេត្រី ។
ចោរី​ភរិយា ប្រពន្ធ​ពុំជា លប​លួច​ទ្រព្យ​ប្ដី គ្មាន​ចិត្ត​ករុណា
មេត្តា​ប្រណី របស់​ទ្រព្យ​អ្វី លក់​ចាយ​អស់​ធួន ។
អយ្យា​ភរិយា ប្រពន្ធ​ពុំជា តម្កើង​តែ​ខ្លួន ចេះ​តែ​ប្រើ​ប្ដី
ឥត​បី​មាន​ស្ងួត ធ្វើ​ឫក​ណាំនួន ទុក​ប្ដី​ដូច​ខ្ញុំ ។
ប្រពន្ធ​ទាំង​បី ធ្លាក់​ទៅ​អវិចី រង​ទុក្ខ​ដំណំ ក្នុង​ខ្ទះ​ភ្លើង​ក្ដៅ
យូរ​នៅ​ក្រៀម​ក្រំ ព្រោះ​ចិត្ត​ខ្លួន​ធំ ជាង​ប្ដី​អាត្មា ។
ឯ​ប្រពន្ធ​បួន- មុខ​នោះ​គួរ​ស្ងួន យក​ជា​ភរិយា នឹង​កើត​របស់
កេរ្តិ៍​យស​សក្ដា ថ្កើង​ពូជ​ពង្សា សោយ​សុខ​ថេរ​ឋិត ។
សំដែង​បរិយាយ ភរិយា​ទាំងឡាយ ប្រាំ​ពីរ​ចរិត ទាំង​ជួ​ទាំង​ជា
ពណ៌នា​ពោល​ពិត ចែង​ចប់​ពិនិត្យ តាម​អត្ថ​គាថា ៕"

សូម​អាន​ផង​ដែរ​ និយមន័យ​នៃ​ពាក្យ​ថា ប្ដី

ឯកសារ​យោង កែប្រែ