ខ្មែរ

ការបញ្ចេញសំលេង

អក្ខរាវិរុទ្ធ អង្គ
សទ្ទតា អង់
ឡាតាំងយានកម្ម ʼɑng
IPA (បមាណីយ) គន្លឹះ /ʔɑŋ/


នាម

អង្គ

  1. អង់ សំ. បា. ( ន. ) អវយវៈ, រូប, តួ​រូប, កាយ, រាង​កាយ, ខ្លួន, ខ្លួន​ប្រាណ; ភាគ; ចំណែក​នៃ​រាង​កាយ; ប្រភេទ; សេចក្ដី​ដែល​ចែក​ឲ្យ​ឃើញ​ចំនួន; រូប​សេចក្ដី; លក្ខណៈ; ហេតុ, ការណ៍, ដើម​ហេតុ ។ អង្គ​កាយ រូប​កាយ, រូប​អង្គ, ខ្លួន​ប្រាណ, តួ​ខ្លួន ។ អង្គការ បែប​ផែន, របៀប​រៀបចំ​កិច្ចការ​ដែល​រដ្ឋ​ឬ​ក្រុម​រាជការ​ណា​មួយ​បង្កើត​ឡើង​ដើម្បី​ប្រព្រឹត្ត​ទៅ​កាន់​សេចក្ដី​ចម្រើន; ទី​កន្លែង​ចាត់​ការ​ធំ​ៗ : អង្គការ​នយោបាយ, អង្គការ​របស់​រដ្ឋ ។ អង្គការ​សហ​ប្រជា​ជាតិ អង្គការ​របស់​ប្រជា​ជាតិ​រួម​គ្នា, អង្គការ​អន្តរ​ជាតិ ឬ​ជាតិ​នានា​ដែល​ស្ម័គ្រ​ចិត្ត​ប្រតិបត្តិ​តាម​ច្បាប់​រដ្ឋ​ធម្មនុញ្ញ​សហ​ប្រជា​ជាតិ ដើម្បី​រក្សា​ការពារ​នូវ​សន្តិភាព​នៃ​ពិភព​លោក ។ អង្គ​កំណើត អវយវៈ​សម្រាប់​បង្កើត​កូន (អង្គជាត) ។ អង្គជៈ (អង់-គៈជៈ) បុត្រ (កូន​ប្រុស) ។ អង្គជា (អង់-គៈ--) បុត្រី (កូន​ស្រី) ។ អង្គជាត (អង់-គៈ--) លិង្គ, យោនី (ខ្មាស​បុរស​ឬ​ស្ត្រី) ។ អង្គណ ឬ អង្គណៈ (អង់-គន់ ឬ --គៈនៈ) ទី​លាន; ទី​ទួល; ទី​លាន​ឬ​ទី​វាល​សម្រាប់​លេង​ល្បែង, ទី​លាន​កីឡា ។ ព. ប្រ. កិលេស, មន្ទិល​ឬ​គ្រឿង​សៅហ្មង​ចិត្ត ។ អង្គ​ទូត (អង្គ-ទូត) អង្គការ​ផ្នែក​ខាង​ទូត, មុខ​ក្រសួង​ទូត​ព្រម​ទាំង​បុគ្គលិក​នៃ​ស្ថាន​ទូត​ផង ។ អង្គ​បញ្ញត្តិ (អង់-ប័ញ-ញ៉ាត់) បញ្ញត្តិ​ដោយ​មាន​ហេតុ​ជា​គ្រឿង​កំណត់; ហេតុ​ឬ​លក្ខណៈ​ដែល​លើក​ឡើង​ជា​គ្រឿង​កំណត់​បាន ។ អង្គ​បទ (អង់-គៈ បត់) មេ​រៀន​ដែល​ប្រែ​ពី​ភាសា​ខ្លួន​ទៅ​ជា​ភាសា​ដទៃ (ព. វ.) ។ អង្គ​បរា​មាស (អង់-គៈប៉ៈរ៉ាម៉ាស) ការ​ស្ទាប​អង្អែល​ខ្លួន​ប្រាណ ។ អង្គ​បរិច្ចាគ (អង់-គៈប៉-រ៉ិច-ចាក) ការ​លះ​បង់​ខ្លួន​ឲ្យ​ទាន​ទៅ​ស្មូម ។ អង្គប្បច្ចង្គ ឬ អង្គប្បច្ចង្គា (អង់-គ័ប-បុ័ច-ច័ងឬ --បុ័ច-ច័ង-គា; បា. < អង្គ + បតិ-អង្គ, បតិ > បច្ច; សំ. អង្គ​ប្រត្យង្គ ឬ អង្គ​ប្រត្យាង្គ < អង្គ + ប្រតិ-អង្គ, ប្រតិ> ប្រត្យ) អវយវៈ​តូច​និង​ធំ, ប៉ែក​ឬ​ភាគ​តូច​ធំ​នៃ​រាង​កាយ ។ អង្គប្បហារ ឬ --ប្រហារ (អង់-គ័ប-ប៉ៈហា ឬ --ប្រៈ--) ការ​ប្រហារ​រូប​កាយ (មាន​វាយ, កាប់​ជាដើម) ។ អង្គ​ពិកល ឬ --វិកល (អង់-គៈពិ ឬ --វិ-កល់) វិកល​អវយវៈ (មាន​ឆែប​មាត់, ខ្វាក់​ភ្នែក​ជាដើម) ។ អង្គ​ពិការ ឬ --វិការ (អង់-គៈ--) ពិការ​អវយវៈ (មាន​បាក់​ដៃ, បាក់​ជើង​ជាដើម) ។ អង្គ​ភាព (អង់-គៈភាប) ភាព​រូប​កាយ ។ អង្គ​ភេទ (អង់-គៈភេត) ដំណើរ​ផ្សេង​រូប​កាយ​គ្នា, ដំណើរ​មាន​រូប​កាយ​ខុស​គ្នា, ការ​បែក​ឬ​បាក់​អវយវៈ ។ អង្គ​មង្គានុសារី (អង់-គៈ ម័ង-គា-នុសារ៉ី; បា. < អង្គ + ម- អាគម + អង្គ + អនុ-សារី) ខ្យល់​ដែល​បក់​ទួទៅ​តាម​អវយវៈ​តូច​ធំ ឲ្យ​កម្រើក​កាយ​កម្រើក​វាចា​បាន (ហៅ អង្គានុសារី ក៏​បាន < អង្គ + អនុសារី) ។ អង្គ​មន្រ្តី (អង់-គៈ ឬ អង់-មន់-ត្រី) មន្រ្តី​ថ្នាក់​ខ្ពស់​ជា​អ្នក​ប្រឹក្សា​ការ​ផែន​ដី​ជា​មួយ​នឹង​ព្រះ​រាជា ។ អង្គ​មន្រ្តី​សភា សភា​នៃ​ពួក​អង្គ​មន្រ្តី ។ អង្គ​រក្ខ ឬ --រក្ស (អង់-គៈរ័ក, បុរាណ​ច្រើន​ថា អង់-គ្រ័ក) ទាហាន​រក្សា​អង្គ​ព្រះ​រាជា (ម. ព. ពល ២ ន. និង រាជង្គ​រក្ខ ក្នុង​ពាក្យ រាជ ផង) ។ អង្គ​វិក្ខេប ឬ--វិក្ខេបន៍ (អង់-គៈវិក-ខែប) ដំណើរ​ឬ​លំនាំ​ងាក​បែរ, កម្រើក, លើក​ដាក់​នៃ​អវយវៈ (មាន​វាស​ដៃ, លើក​ជើង​ជាដើម) ។ អង្គ​វិជ្ជា ឬ--វិទ្យា (អង់-គៈ--) វិជ្ជា​ទាយ​លក្ខណៈ​រូប​កាយ ។ អង្គ​សន្ធិ (អង់-គៈសន់-ធិ) តំណ​ឬ​សន្លាក់​នៃ​អវយវៈ ។ អង្គ​សមនិធិ (អង់-គៈសៈម៉ៈនិ-ធិ) កំណប់​ទ្រព្យ​ស្មើ​ដោយ​ខ្លួន​ប្រាណ គឺ​ចំណេះ​វិជ្ជា​ដែល​បាន​រៀន​ចេះ​ចាំ​ហើយ​ជាប់​នៅ​នឹង​ប្រាណ​ជានិច្ច : វិជ្ជា​គ្រប់​យ៉ាង​ជា​អង្គ​សមនិធិ ។ អង្គ​សម្ផស្ស (អង់-គៈសំ-ផស់) ការ​ប៉ៈ, ទង្គុក, ទង្គិច​ត្រូវ​រាង​កាយ​គ្នា ។ អង្គ​សីល (អង់-សិល) ប្រភេទ​ប្រាប់​ដំណើរ​ដាច់​ឬ​ជាប់​សីល (ដូច​យ៉ាង បាណាតិបាត មាន​អង្គ​៥​គឺ ១-សត្វ​មាន​ជីវិត; ២-ដឹង​ថា​សត្វ​មាន​ជីវិត; ៣-គិត​នឹង​សម្លាប់; ៤-តាំង​ព្យាយាម​នឹង​សម្លាប់; ៥-សត្វ​ស្លាប់​ដោយ​ព្យាយាម​នោះ) ។ល។ អង្គាវយវៈ (អង់-គា-វៈយៈ វៈ, សំ. បា. អង្គ + អវយវ) អវយវៈ​ទាំងអស់​នៃ​រាង​កាយ (ប្រើ​ជា អង្គាព្យព ក៏​បាន, អ. ថ. អង់-គា-ព្យប់; កា្លយ​មក​ពី អង្គ + អវយវ, ផ្លាស់ វ ទាំង​ពីរ​តួ​ជា ព, ព ខាង​ដើម​ផ្សំ​នឹង យ ជា ព្យ) ។ល។
  2. អង់ ( ន. ) អង្គជាត​ព្រះ​ឥសូរ​ឬ​សិវ​លិង្គ ។ ខ្មែរ​សម័យ​បុរាណ​ហៅ​ថ្ម​ដែល​ធ្វើ​ជា​រូប​សិវ​លិង្គ​ថា អង្គ (ហៅ​កាត់​ខ្លី​មក​ពី​ពាក្យ អង្គជាត), ហៅ​ថ្ម​រូប​ឧមា​យោនី (និមិត្ត​នាង​ឧមា) ថា បំពង់​ខ្ចី; ទឹក​ដែល​ស្រោច​លើ​ថ្ម​ទាំង​ពីរ​ប្រភេទ​នោះ (សូម​ពរ​ស្រី​សួស្ដី...) ហៅ​ថា ទឹក​អង្គ​បំពង់​ខ្ចី។ ក្នុង​សម័យ​ដែល​ខ្មែរ​កំពុង​កាន់​សាសនា​ព្រាហ្មណ៍​ពេញ​ទី, ឥស្សរ​ជន​និង​ប្រជាជន ច្រើន​ជីក​ស្រះ​សាង​អង្គ​ទុក​ជា​ទី​គោរព​ក្នុង​ទី​ប្រជុំ​ជន​មួយ​ៗ សឹង​នៅ​មាន​រូប​និង​ឈ្មោះ​ជាប់​មក​ដល់​សព្វ​ថ្ងៃ​នេះ​ច្រើន​អន្លើ ដូច​យ៉ាង អង្គ​តា​សោម, អង្គ​តា​រាជ, អង្គ​ស្នួល ជាដើម (ម. ព. អង្គ ១ ន. ផង) ។ គឺ​ទួល​ធំ​មាន​ស្រះ ។ តួយ៉ាង​ដូចជា អង្គតាសោម អង្គស្នួល អង្គតារាជ អង្គក្របី អង្គរកា អង្គសេរី ។ល។ គួរ​ឲ្យ​ឆ្ងល់​ពេក​ណាស់ ឈ្មោះ​ស្រុក​ភូមិ​ដែល​មាន​ពាក្យ​អង្គ ច្រើន​ស្ថិត​ក្នុង​ខេត្ត​កណ្ដាល តាកែវ កំពង់ស្ពឺ និង​កំពត តែ​ប៉ុណ្ណោះ ។
  3. អង់ ( ន. ឬ បុ. ស. ) នាក់; រូប; ខ្លួន; ទ្រង់; លោក (សម្រាប់​ប្រើ​ចំពោះ​តែ​ព្រះ​ពុទ្ធ, ព្រះ​បច្ចេក​ពុទ្ធ, ព្រះ​ពុទ្ធ​រូប, ព្រះ​អរហន្ត, ក្សត្រិយ៍, ទេវតា​ស័ក្តិ​ធំ, បព្វជិត​ថ្នាក់​ខ្ពស់,...) : ព្រះ​ពុទ្ធ​គ្រប់​ព្រះ​អង្គ,... ក្សត្រិយ៍​ពីរ​ព្រះ​អង្គ; មហា​ថេរ​ច្រើន​អង្គ (ប្រើ​ពាក្យ រូប ក៏​បាន); លុះ​ព្រះ​អង្គ​ទ្រង់​ជ្រាប​ហេតុ​នោះ​ហើយ... ។ល។ (មើល​ក្នុង​ពាក្យ រូប ផង) ។ សម្រាប់​ហៅ​ព្រះ​រាជ​បុត្រ, ព្រះ​រាជ​នត្តា​ថា ព្រះ​អង្គ​ម្ចាស់, អ្នក​អង្គ​ម្ចាស់ ។ សម្រាប់​ហៅ​ជន​ដែល​ជាប់​វង្ស​ក្សត្រិយ៍​ឆ្ងាយ​មក​ហើយ​ថា ព្រះ​អង្គ, ព្រះ​វង្ស ។ ព្រះ​អង្គ​លោក ខ្លួន​លោក ។ ព្រះ​អង្គ​ឯង ខ្លួន​ឯង ។ ល្អ​អស់​អង្គ ល្អ​អស់​ទាំង​ខ្លួន, មាន​រូប​ល្អ​ឥត​ខ្ចោះ​ត្រង់​ណា ។ល។ (ម. ព. អង្គ ១ ន. ផង) ។
  4. អតីតភូមិនៃឃុំអូរចារ
  5. ភូមិនៃសង្កាត់អូរចារ
  6. ភូមិនៃឃុំត្រពាំងគ
  7. ភូមិនៃឃុំពពេល
  8. ភូមិនៃឃុំក្រាំងចេក
  9. ភូមិនៃឃុំរុងរឿង
  10. ភូមិនៃឃុំត្រពាំងព្រីង
  11. ភូមិនៃឃុំក្រាំងយ៉ូវ
  12. ភូមិនៃសង្កាត់ប្រទះឡាង
  13. អតីតភូមិនៃសង្កាត់ចោមចៅ ខណ្ឌដង្កោ
  14. ភូមិនៃសង្កាត់ចោមចៅ ខណ្ឌពោធិ៍សែនជ័យ
  15. ភូមិនៃឃុំជាងដែក
  16. ភូមិនៃឃុំអង្គរសរ
  17. ភូមិនៃឃុំត្រពាំងស្ដៅ
  18. ភូមិនៃឃុំក្ដាញ់