ឥន្រ្ទិយ
[ អិន-ទ្រី ] (សំ. បា.) : ភាវៈជាធំ, ឥស្សរភាព; អានុភាព, អំណាច; គុណានុភាព ឬ គុណសម្បត្តិរបស់ព្រះឥន្រ្ទ ឬ ដែលជាប់ទាក់ទងអំពីព្រះឥន្រ្ទកម; រូបកាយ; កម្លាំង, កម្លាំងកាយ; សេចក្ដីដឹង, ប្រាជ្ញា; អារម្មណ៍; មុខការ, នាទី; អាយតនៈខាងក្នុង, ប្រសាទ ឬ ប្រសាទរូប : សង្រួមឥន្រ្ទិយ : ប្រុងប្រយ័ត្នអាយតនៈខាងក្នុងមានភ្នែកជាដើម។
ឥន្រ្ទិយ សព្ទនេះមានន័យច្រើនយ៉ាងណាស់, ព. ពុ. ប្រាប់ថាអ្វីដែលជាធំតាមមុខតាមនាទីរបស់ខ្លួនឬដែលមានបែបភាពផ្សេងដោយឡែកហៅថា ឥន្រ្ទិយ, ដូចជា ភ្នែក ហៅ ចក្ខុន្រ្ទិយ; ត្រចៀក ហៅ សោតិន្រ្ទិយ; ច្រមុះ ហៅ ឃានិន្រ្ទិយ; អណ្ដាត ហៅ ជីវ្ហិន្រ្ទិយ; កាយ ហៅ កាយិន្រ្ទិយ; មនោ ឬ ចិត្ត ហៅ មនិន្រ្ទិយ (ព្រោះអាយតនៈខាងក្នុងទាំង ៦ នេះជាធំក្នុងការទទួលអារម្មណ៍តាមនាទីរបស់ខ្លួន ជាជំនួសគ្នាពុំបាន) ។
ស្ត្រី ហៅ ឥត្ថិន្រ្ទិយ; បុរស ហៅ បុរិសិន្រ្ទិយ (ព្រោះជាធំដោយមានបែបភាពទីទៃពីគ្នា)។ ជីវិត ហៅ ជីវិតិន្រ្ទិយ (ព្រោះជីវិតជាធម្មជាតធំមួយយ៉ាងរបស់សត្វលោក) ។ សេចក្ដីសុខ ហៅ សុខិន្រ្ទិយ; សេចក្ដីទុក្ខ ហៅ ទុក្ខិន្រ្ទិយ; សោមនស្ស ហៅ សោមនស្សិន្រ្ទិយ; ទោមនស្ស ហៅ ទោមនស្សិន្រ្ទិយ; ឧបេក្ខា ហៅ ឧបេក្ខិន្រ្ទិយ (ព្រោះធម្មជាតទាំងនេះ សុទ្ធតែមាននាទីជាធំដោយឡែកពីគ្នា) ។
សទ្ធា ហៅ សទ្ធិន្រ្ទិយ; វីរិយៈ :ហៅ វីរិយិន្រ្ទិយ; សតិ ហៅ សតិន្រ្ទិយ; សមាធិ ហៅ សមាធិន្រ្ទិយ; បញ្ញា ហៅ បញ្ញិន្រ្ទិយ (ព្រោះធម៌ទាំងនេះសុទ្ធតែមាននាទីទីទៃពីគ្នា) ។ល។ បើរៀងភ្ជាប់ពីខាងដើមសព្ទដទៃ សរសេរជា ឥន្រ្ទិយ អ. ថ. អិន ឬ អ៊ិន-ទ្រិយៈ, ដូចជា ឥន្រ្ទិយគោចរ : ដំណើរ, ខេត្តនៃអារម្មណ៍ឬនៃការដឹង ។
ឥន្រ្ទិយាង្គ ឬ អង្គេន្រ្ទិយ : អង្គនៃឥន្រ្ទិយឬឥន្រ្ទិយដែលចែកជាពួក, មាន ៣ យ៉ាងគឺ ភ្នែក, ត្រចៀក, ច្រមុះ, អណ្ដាត, ស្បែក ហៅ ជ្ញានេន្រ្ទិយ (< ជ្ញាន “ការដឹង” + ឥន្រ្ទិយ “ភាវៈជាធំ”); ក, ដៃ, ជើង, វច្ចមគ្គ, បស្សាវមគ្គ ហៅ កម៌េន្រ្ទិយ (< កម៌ “កិច្ចការ, ការងារ” + ឥន្រ្ទិយ); ចិត្ត ហៅ អន្តរេន្រ្ទិយ (< អន្តរ “វិញ្ញាណ” + ឥន្រ្ទិយ); រួមជាអង្គនៃឥន្រ្ទិយ ៣ យ៉ាងឬប្រភេទនៃឥន្រ្ទិយ ១១ យ៉ាង (តាមលទ្ធិព្រាហ្មណិក) ។
ឥន្រ្ទិយសង្វរ ឬ --សំវរៈ (--សង់-វ៉ ឬ --ស័ង-វ៉ៈរ៉ៈ) : ការសង្រួមឥន្រ្ទិយ គឺការប្រុងប្រយ័ត្នអាយតនៈខាងក្នុងទាំង ៦ មានភ្នែកជាដើម ។
ឥន្រ្ទិយសំវរសីល (--ស័ង-វ៉ៈរ៉ៈសិល) : សីលដែលបរិសុទ្ធព្រោះការប្រុងប្រយ័ត្នអាយតនៈខាងក្នុង (ម. ព. ចតុប្បារិ-សុទ្ធិសីល ផង) ។ល។ ព. កា. សរសេរជា ឥន្រ្ទីយ៍ ដើម្បីឲ្យស្រួលអានក៏បាន, ជាកាព្យថា : សង្រួមឥន្រ្ទីយ៍ ពាក្យចាស់អំពី បុរាណហៅថា ស្រគត់ឥន្រ្ទីយ ជាទីជ្រះថ្លា ទោះបីជនណា ក៏តែងពេញចិត្ត ។ សង្រួមឥន្រ្ទីយ៍ តាជីដូនជី និងបព្វជិត ស្រគត់ស្រគំ សមរម្យមែនពិត ចេញចរឆ្ងាយជិត គេរែងគោរព ។ រៀបរៀងសរសេរឡើងដោយ សាស្រ្តាចារ្យបណ្ឌិត វុត្ថា បញ្ញាវ័ន