ខ្មែរ

ការបញ្ចេញសំលេង

អក្ខរាវិរុទ្ធ និងសទ្ទតា មូល
ឡាតាំងយានកម្ម muul
IPA (បមាណីយ) គន្លឹះ /muːl/


នាម

មូល

( កិ. ) រួប​រួម​គ្នា, ជុំ​គ្នា, មិន​បែក​ខ្ញែក​គ្នា : មូល​កូន​ចៅ, មូល​គ្នា ។ ប្រើ​ជា​ កិ. វិ. ក៏​បាន : នៅ​មូល​គ្នា, ឈរ​មូល​គ្នា, អង្គុយ​មូល​គ្នា ។ មូល​គំនិត​គ្នា ដែល​មាន​គំនិត​រួម​ចូល​គ្នា​តែ​ផ្លូវ​មួយ ។ មូល​ចិត្ត ដែល​មាន​ចិត្ត​ស្លុង​ក្នុង​អារម្មណ៍​តែ​មួយ ។ មូល​ត្រកូល មូល​គ្នា​មួយ​ត្រកូល, នៅ​រួម​គ្នា​ជា​សុខ​មួយ​ត្រកូល​ឥត​មាន​ព្រាត់​ប្រាស​និរាស ។ ព. ប្រ. មូល​គ្នា​មិន​រាត់​រាយ, មិន​បែក​ខ្ញែក ។ មូល​មាត់​គ្នា និយាយ​ព្រម​ព្រៀង​គ្នា​រាល់​មាត់ ។ មូល​មិត្រ មូល​មិត្រ​សំឡាញ់, មូល​បង​ប្អូន​ញាតិ​មិត្រ; មូល​ប្ដី​ប្រពន្ធ ។ មូល​សេចក្ដី ប្រមូល​សេចក្ដី​ឲ្យ​រួម​នៅ​តែ​មួយ ។ មូល​ស្លុង មូល​លង់​ស៊ប់​មិន​ងាក​បែរ : ចិត្ត​មូល​ស្លុង, អារម្មណ៍​មូល​ស្លុង ។ មូល​អារម្មណ៍ អារម្មណ៍​មូល​តែ​មួយ​មិន​ទាស ។ល។

( គុ. ) ដែល​មាន​មណ្ឌល​ជុំ​វិញ​ឥត​ជ្រុង ឥត​ផត ឥត​ប៉ោង : តុ​មូល, ប្រអប់​មូល ។ មូល​ណិល មូល​រលីង​ស្អាត​ធេង ។ ដំឡូង​មូល (ព. ប្រ.) ល្ងង់​សុទ្ធសាធ, ល្ងង់​ទាំងស្រុង ឥត​មាន​ចំណេះ​អ្វី​​ក្នុង​ខ្លួន : មនុស្ស​ដំឡូង​មូល (ព. ទ្រ. ឬ ព. ម.) ។

( ន. ) ឈ្មោះ​នេសាទុបករណ៍​មួយ​ប្រភេទ ពួក​ច្បូក ប៉ុន្តែ​មាន​មុខ​តែ​មួយ​សណ្ឋាន​មូល​ស្រួច​មាន​ងៀង ត្រង់​គល់​ផ្លែ​មាន​ប្រហោង​រាក់ (ដែល​ហៅ​ថា ភ្លុក ក៏​បាន) សម្រាប់​ស៊ក​ដង​មាន​ខ្សែ​ប្រចី​មាំ​ចង​ភ្ជាប់​ពី​គល់​ផ្លែ​មក​គល់​ដង ងាយ​នឹង​ទាញ​ដង​ឲ្យ​របូត​ចេញ​បាន (ឲ្យ​ដង​និង​ផ្លែ​នៅ​ជាប់​គ្នា​ដោយ​ខ្សែ​ប្រចី​នោះ) ។

សំ. បា. ( ន. ) ឫស; គល់, ឫស​គល់; មើម, ដើម​កំណើត, ដើម​ចម, ដើម​ទង, ទីតាំង; ទី​ជិត; ទ្រព្យ​ដើម; តម្លៃ... ។ មូល​កច្ចាយនៈ (មូលៈក័ច-ចាយ៉ៈន៉ៈ) មើល​ពាក្យ មហា​កច្ចាយនៈ ក្នុង​ពាក្យ មហា ។ មូល​កម្មដ្ឋាន (មូលៈក័ម-ម៉័ត-ឋាន) កម្មដ្ឋាន​ដើម : ការ​ភាវនា​នឹក​រំពឹង​ឆ្ពោះ​ទៅ​រក​ពុទ្ធ​គុណ​ជា​មូល​កម្មដ្ឋាន (ព. ពុ.) ។ មូល​គន្ធ (មូលៈគន់-ធ) ក្លិន​ដែល​កើត​អំពី​ឫស​ឬ​មើម, ក្លិន​ឫស​ឬ​មើម (ដូច​យ៉ាង​ឫស​ស្គា, មើម​ប្រោះ​ជាដើម) ។ មូលដ្ឋាន (--ល៉ាត់--) ស្ថាន​ដើម, ទី​ដែល​ជា​ឫស​គល់, ទី​តាំង​មាំ, គោល​ការណ៍​សំខាន់, គ្រឿង​គាំទ្រ : មូលដ្ឋាន​ទ័ព, រឿង​នេះ​គ្មាន​អ្វី​ជា​មូលដ្ឋាន​ទេ; អាកាស​ដែល​ជា​ទី​តាំង​ដំបូង​បង្អស់​នៃ​ការ​កើត​ពិភព​លោក ។ មូល​ធន (មូលៈធន់) ទ្រព្យ​ដើម, ដើម​ទ្រព្យ, ប្រាក់​ដើម, ដើម​ទុន ។ មូល​ធម៌ (មូលៈធ័រ) ធម៌​ជា​ឫស​គល់​របស់​មនុស្ស (សេចក្ដី​ដឹង​គុណ​អ្នក​មាន​គុណ, សីល​ប្រាំ...) ។ មូល​នាម (មូលៈ--) ឈ្មោះ​ដើម (ឈ្មោះ​មុន​ឬ​ឈ្មោះ​កំណើត) ។ (មូល-នាម) ឈ្មោះ​កណ្ឌ​ឬ​និទ្ទេស​ទី ២ នៃ​មូល​កច្ចាយនៈ (វេយ្យាករណ៍​បាលី) និយាយ​អំពី​នាម​សព្ទ​ទាំងពួង (ព. ពុ.) ។ មូល​និធិ (មូលៈនិ-ធិ) កំណប់​ទ្រព្យ​ដើម (ប្រាក់​ដែល​ចង​ការ​ឲ្យ​គេ, ប្រាក់​ដែល​ចំណាយ​ធ្វើ​ការ​ណា​មួយ បម្រុង​នឹង​យក​ចំណេញ​ទៅ​ខាង​មុខ, ប្រាក់​ដែល​ចំណាយ​ធ្វើ​បុណ្យ) : ប្រាក់​មូល​និធិ, សង់​ផ្ទះ​ឈ្នួល​ទុក​ជា​មូល​និធិ, បរិច្ចាគ​ទ្រព្យ​ធ្វើ​បុណ្យ​ជា​មូល​និធិ ។ មូល​ប្រណិធាន ឬ មូល​ប្រណិធិ (មូលៈ--) សេចក្ដី​ប្រាថ្នា​ដើម, ការ​តាំង​ផ្ដើម​សេចក្ដី​ប្រាថ្នា : មាន​មូល​ប្រណិធាន​មក​ពី​មុន ។ មូល​ផលា (មូលៈផៈ​ល៉្លា) មើម​និង​ផ្លែ, មើម​និង​ផ្លែ​ឈើ​ទាំងឡាយ; មូល​ផលា​ផល (មូលៈផៈល៉ាផល់) មើម​និង​ផ្លែ​តូច​ផ្លែ​ធំ : ចូល​ព្រៃ​រក​មូល​ផលា​ផល ។ មូល​ភាគ (មូលៈភាក) ភាគ​ដើម, ចំណែក​ដើម ។ មូល​ភាសា (មូលៈ--) ភាសា​ដើម, ភាសា​ដែល​ជា​ឫស​គល់​ឬ​ជាដើម​កំណើត​នៃ​ភាសា​នីមួយ ដូច​យ៉ាង​ភាសា​បាលី, សំស្ក្រឹត​ជាដើម ។ មូល​មគ្គ (មូលៈម័ក) ផ្លូវ​ដើម, លំអាន​ដើម ឬ គន្លង​ដើម ។ មូល​សព្ទ (មូលៈស័ប) សព្ទ​ដើម សព្ទ​ដែល​ជាដើម​កំណើត (កំណើត​ពាក្យ) ដូច​ជា : ករ (កៈរ៉ៈ ឬ​ក័រ) “ធ្វើ” ជា មូល​សព្ទ របស់​ពាក្យ កម្ម ឬ ការ “អំពើ”, ការណ៍ “ហេតុ, ដំណើរ”, កិច្ច “រវល់, ការ”... ; ទា “ឲ្យ” ជា មូល​សព្ទ របស់​ពាក្យ ទាន“អំណោយ”, ទាយក, ទាយិកា “អ្នក​ឲ្យ”... ។ មូល​ស្ថាន (ដូច​គ្នា​នឹង មូលដ្ឋាន ដែរ) ។ មូល​ហេតុ (មូលៈហែត) ហេតុ​ដើម, ដំណើរ​ដើម ។ល។ កុសល​មូល (កុសៈល៉ៈមូល) ឫស​កុសល : សេចក្ដី​មិន​ជំពាក់​ចិត្ត, មិន​ប្រទូស្ត, មិន​វង្វេង​ស្មារតី ជា​កុសល​មូល (ព. ពុ.) ។ បាទ​មូល (បាទៈមូល) ទី​ជិត​នៃ​ជើង, ទី​ប្រប​ជើង : ក្រាប​ទៀប​បាទ​មូល ។ រុក្ខ​មូល (រុក-ខៈមូល) ទី​តាំង​នៃ​ដើម​ឈើ, ទី​ជិត​ដើម​ឈើ, គល់​ឈើ ។ អកុសល​មូល (អៈកុសៈល៉ៈមូល) ឫស​អកុសល : សេចក្ដី​ជំពាក់​ចិត្ត, សេចក្ដី​ប្រទូស្ត, សេចក្ដី​វង្វេង​ស្មារតី​ ជា​អកុសល​មូល (ព. ពុ.) ។ល។

  1. ឈ្មោះទន្លេមួយនៅដែនសុរិន្ទ្រ