មូល
ខ្មែរ
ការបញ្ចេញសំលេង
នាម
មូល
( កិ. ) រួបរួមគ្នា, ជុំគ្នា, មិនបែកខ្ញែកគ្នា : មូលកូនចៅ, មូលគ្នា ។ ប្រើជា កិ. វិ. ក៏បាន : នៅមូលគ្នា, ឈរមូលគ្នា, អង្គុយមូលគ្នា ។ មូលគំនិតគ្នា ដែលមានគំនិតរួមចូលគ្នាតែផ្លូវមួយ ។ មូលចិត្ត ដែលមានចិត្តស្លុងក្នុងអារម្មណ៍តែមួយ ។ មូលត្រកូល មូលគ្នាមួយត្រកូល, នៅរួមគ្នាជាសុខមួយត្រកូលឥតមានព្រាត់ប្រាសនិរាស ។ ព. ប្រ. មូលគ្នាមិនរាត់រាយ, មិនបែកខ្ញែក ។ មូលមាត់គ្នា និយាយព្រមព្រៀងគ្នារាល់មាត់ ។ មូលមិត្រ មូលមិត្រសំឡាញ់, មូលបងប្អូនញាតិមិត្រ; មូលប្ដីប្រពន្ធ ។ មូលសេចក្ដី ប្រមូលសេចក្ដីឲ្យរួមនៅតែមួយ ។ មូលស្លុង មូលលង់ស៊ប់មិនងាកបែរ : ចិត្តមូលស្លុង, អារម្មណ៍មូលស្លុង ។ មូលអារម្មណ៍ អារម្មណ៍មូលតែមួយមិនទាស ។ល។
( គុ. ) ដែលមានមណ្ឌលជុំវិញឥតជ្រុង ឥតផត ឥតប៉ោង : តុមូល, ប្រអប់មូល ។ មូលណិល មូលរលីងស្អាតធេង ។ ដំឡូងមូល (ព. ប្រ.) ល្ងង់សុទ្ធសាធ, ល្ងង់ទាំងស្រុង ឥតមានចំណេះអ្វីក្នុងខ្លួន : មនុស្សដំឡូងមូល (ព. ទ្រ. ឬ ព. ម.) ។
( ន. ) ឈ្មោះនេសាទុបករណ៍មួយប្រភេទ ពួកច្បូក ប៉ុន្តែមានមុខតែមួយសណ្ឋានមូលស្រួចមានងៀង ត្រង់គល់ផ្លែមានប្រហោងរាក់ (ដែលហៅថា ភ្លុក ក៏បាន) សម្រាប់ស៊កដងមានខ្សែប្រចីមាំចងភ្ជាប់ពីគល់ផ្លែមកគល់ដង ងាយនឹងទាញដងឲ្យរបូតចេញបាន (ឲ្យដងនិងផ្លែនៅជាប់គ្នាដោយខ្សែប្រចីនោះ) ។
សំ. បា. ( ន. ) ឫស; គល់, ឫសគល់; មើម, ដើមកំណើត, ដើមចម, ដើមទង, ទីតាំង; ទីជិត; ទ្រព្យដើម; តម្លៃ... ។ មូលកច្ចាយនៈ (មូលៈក័ច-ចាយ៉ៈន៉ៈ) មើលពាក្យ មហាកច្ចាយនៈ ក្នុងពាក្យ មហា ។ មូលកម្មដ្ឋាន (មូលៈក័ម-ម៉័ត-ឋាន) កម្មដ្ឋានដើម : ការភាវនានឹករំពឹងឆ្ពោះទៅរកពុទ្ធគុណជាមូលកម្មដ្ឋាន (ព. ពុ.) ។ មូលគន្ធ (មូលៈគន់-ធ) ក្លិនដែលកើតអំពីឫសឬមើម, ក្លិនឫសឬមើម (ដូចយ៉ាងឫសស្គា, មើមប្រោះជាដើម) ។ មូលដ្ឋាន (--ល៉ាត់--) ស្ថានដើម, ទីដែលជាឫសគល់, ទីតាំងមាំ, គោលការណ៍សំខាន់, គ្រឿងគាំទ្រ : មូលដ្ឋានទ័ព, រឿងនេះគ្មានអ្វីជាមូលដ្ឋានទេ; អាកាសដែលជាទីតាំងដំបូងបង្អស់នៃការកើតពិភពលោក ។ មូលធន (មូលៈធន់) ទ្រព្យដើម, ដើមទ្រព្យ, ប្រាក់ដើម, ដើមទុន ។ មូលធម៌ (មូលៈធ័រ) ធម៌ជាឫសគល់របស់មនុស្ស (សេចក្ដីដឹងគុណអ្នកមានគុណ, សីលប្រាំ...) ។ មូលនាម (មូលៈ--) ឈ្មោះដើម (ឈ្មោះមុនឬឈ្មោះកំណើត) ។ (មូល-នាម) ឈ្មោះកណ្ឌឬនិទ្ទេសទី ២ នៃមូលកច្ចាយនៈ (វេយ្យាករណ៍បាលី) និយាយអំពីនាមសព្ទទាំងពួង (ព. ពុ.) ។ មូលនិធិ (មូលៈនិ-ធិ) កំណប់ទ្រព្យដើម (ប្រាក់ដែលចងការឲ្យគេ, ប្រាក់ដែលចំណាយធ្វើការណាមួយ បម្រុងនឹងយកចំណេញទៅខាងមុខ, ប្រាក់ដែលចំណាយធ្វើបុណ្យ) : ប្រាក់មូលនិធិ, សង់ផ្ទះឈ្នួលទុកជាមូលនិធិ, បរិច្ចាគទ្រព្យធ្វើបុណ្យជាមូលនិធិ ។ មូលប្រណិធាន ឬ មូលប្រណិធិ (មូលៈ--) សេចក្ដីប្រាថ្នាដើម, ការតាំងផ្ដើមសេចក្ដីប្រាថ្នា : មានមូលប្រណិធានមកពីមុន ។ មូលផលា (មូលៈផៈល៉្លា) មើមនិងផ្លែ, មើមនិងផ្លែឈើទាំងឡាយ; មូលផលាផល (មូលៈផៈល៉ាផល់) មើមនិងផ្លែតូចផ្លែធំ : ចូលព្រៃរកមូលផលាផល ។ មូលភាគ (មូលៈភាក) ភាគដើម, ចំណែកដើម ។ មូលភាសា (មូលៈ--) ភាសាដើម, ភាសាដែលជាឫសគល់ឬជាដើមកំណើតនៃភាសានីមួយ ដូចយ៉ាងភាសាបាលី, សំស្ក្រឹតជាដើម ។ មូលមគ្គ (មូលៈម័ក) ផ្លូវដើម, លំអានដើម ឬ គន្លងដើម ។ មូលសព្ទ (មូលៈស័ប) សព្ទដើម សព្ទដែលជាដើមកំណើត (កំណើតពាក្យ) ដូចជា : ករ (កៈរ៉ៈ ឬក័រ) “ធ្វើ” ជា មូលសព្ទ របស់ពាក្យ កម្ម ឬ ការ “អំពើ”, ការណ៍ “ហេតុ, ដំណើរ”, កិច្ច “រវល់, ការ”... ; ទា “ឲ្យ” ជា មូលសព្ទ របស់ពាក្យ ទាន“អំណោយ”, ទាយក, ទាយិកា “អ្នកឲ្យ”... ។ មូលស្ថាន (ដូចគ្នានឹង មូលដ្ឋាន ដែរ) ។ មូលហេតុ (មូលៈហែត) ហេតុដើម, ដំណើរដើម ។ល។ កុសលមូល (កុសៈល៉ៈមូល) ឫសកុសល : សេចក្ដីមិនជំពាក់ចិត្ត, មិនប្រទូស្ត, មិនវង្វេងស្មារតី ជាកុសលមូល (ព. ពុ.) ។ បាទមូល (បាទៈមូល) ទីជិតនៃជើង, ទីប្របជើង : ក្រាបទៀបបាទមូល ។ រុក្ខមូល (រុក-ខៈមូល) ទីតាំងនៃដើមឈើ, ទីជិតដើមឈើ, គល់ឈើ ។ អកុសលមូល (អៈកុសៈល៉ៈមូល) ឫសអកុសល : សេចក្ដីជំពាក់ចិត្ត, សេចក្ដីប្រទូស្ត, សេចក្ដីវង្វេងស្មារតី ជាអកុសលមូល (ព. ពុ.) ។ល។
- ឈ្មោះទន្លេមួយនៅដែនសុរិន្ទ្រ